De mannen van de Rafelrandjes (vlnr: Wim, André en Henk)

Ze hebben veel gemeen. Zijn niet van ‘hier’, wonen al langere tijd op het Gelders Eiland, hebben gemeente Rijnwaarden als ex-werkgever, zetten zich op vrijwillige basis behoorlijk in en omarmen met verve de Liemers. André de Klein, Wim Verbiesen en Henk Willemsen maken deel uit van de ‘Rafelrandjes’, voluit ‘Projectgroep Langs de Rafelranden van de Liemers.’ Vier enthousiastelingen, ik sluit de gelederen, die het landschap, de cultuur, de natuur en de historie van de Liemers willen uitdragen aan zoveel mogelijk mensen. 

Rijk gebied
Volgens historici bestrijkt de Liemers, die wordt begrensd door drie rivieren en de Duits-Nederlandse landsgrens, het gebied van Westervoort tot Megchelen en van Angerlo tot Spijk. Politiek gezien lijken de accenten wat anders te liggen. Wij laten die discussie voor wat die is en richten ons op het propageren van de Liemers als eenheid. Het gebied is beperkt en afgebakend en daarom bij uitstek geschikt om fietsend, wandelend of mennend te verkennen. Leuk al die knooppuntenroutes die in het seizoen door drommen mensen gevolgd worden, maar er kan meer.

De ‘Rafelrandjes’ brengen via nieuw ontwikkelde routes de Liemers in haar totaliteit in kaart, gaan letterlijk water- en landsgrenzen over en maken verbinding met al bestaande wandel- en fietsroutes, klompenpaden, interessante ommetjes, camper- en campingplekken, b&b’s en wat dies meer zij. 

Kennis delen
Daarnaast staan we figuurlijk stil bij natuur, cultuur en historie. Zo deelt Carin Holtslag straks haar kennis over de Liemerse natuur, benoemt Wim Verbiesen interessante points of interest en beschrijven routeman Henk en procesbewaker André de trajecten in begrijpelijke en duidelijke taal. En ik? Ik interview zoveel mogelijk mensen langs de rafelrandjes en bemoei me verder met zowel de hoed als de rand. 

Wanneer al dat moois te verwachten is? In de loop van volgend jaar. We hopen na de winterbreak onze eerste nieuwe routes te openbaren.  Voor nu genoeg over het project, op naar de mannen. 

Drie avonturiers
Henk: “Van liefde op het eerste gezicht voor de omgeving was geen sprake toen ik als medewerker Sociale Zaken, later chef van die afdeling, bij gemeente Rijnwaarden in dienst trad. Het gebied was met recht een eiland, achteraf en geïsoleerd, slecht bereikbaar; de Batavenweg, S63, bestond zelfs nog niet. Twee jaar gaf ik mezelf, langer zou mijn verblijf er niet duren. Om de vrije tijd nuttig te besteden pakte ik het fietsen en hardlopen weer op. Vanzelf maakte ik kennis met de omgeving en bouwde stilaan een vriendenkring op. Nu, 43 jaar en duizenden fiets- en wandelkilometers verder herbergt het gebied nauwelijks nog geheimen voor mij en voelt het als thuis; ik ben er nooit meer weggegaan. Is mijn geboortestreek rond Bronkhorst mooi, hier is het de landschappelijke variatie die me frappeert met als onbetwiste nummer één het Rijnstrangengebied.”

Wapperende handjes
Er kwam wat tijd vrij en Henk raakte bij vrijwilligerswerk betrokken. Of het nu gaat om onderhoudswerk in de Kleine Gelderse Waard of het in orde houden van het kersverse ‘Rijnstrangenpad’, het krijgt zijn warme aandacht. 

Los van ieders persoonlijke inzet voor de maatschappij, zo is André collectecoördinator voor Amnesty International in Lobith/Tolkamer en hanteert Wim de voorzittershamer bij dorpsraad Lobith / Tolkamer (bewonersplatform)zijn alle drie de ‘rafel’mannen nauw betrokken bij het TIC (Toeristisch Informatie Centrum) in Tolkamer. TIC is de overkoepelende stichting die rust op drie pijlers: activiteitenteam, winkel en camper-
controleteam. 

Activiteitenteam, winkel en campercontroleteam
Het activiteitenteam initieert en begeleidt evenementen als snertwandeling, bezoek met rondleiding aan scheepswerf, Gelderse Poort wandeling en vaartocht ‘De Rijn verhaalt’. 

De winkel staat bol van toeristische informatie en is verkooppunt van streekproducten. 

Vanuit het campercontroleteam is André om de vijf weken één week in touw. “Dagelijks geld ophalen en een beetje in de gaten houden of alles naar wens verloopt. De animo voor de camperplekken is groot. Met uitzondering van de winterperiode zijn alle 15 plaatsen bijna voortdurend bezet. Maximaal twee nachten mogen camperaars er staan. In heel slappe tijden strijken we soms met de hand over ons hart en staan een langer verblijf toe.” 

André
Net als Henk maakte ook André in de jaren zeventig kennis met de Liemers. “Met het veerpontje kwam ik vanuit Doornenburg naar Pannerden om als ambtenaar welzijnszaken te solliciteren bij gemeente Rijnwaarden. De omgeving maakte indruk, de slingerende dijk, het rivierenlandschap, mooi, fascinerend en indrukwekkend. Toch leerde ik de streek echt kennen bij de voorbereidingen voor een familiedag. Razend enthousiast waren ze, die familieleden van mij, die per tandem de omgeving doorkruisten.” Sinds vijf jaar is André gepensioneerd. “Ik geniet volop van mijn arbeidsloze leven. Fietsen met mijn vrouw, meer tijd voor de kleinkinderen, het zijn de fijne kanten van het leven van een ambtenaar in ruste. De andere kant van het verhaal is het wegvallen van contacten. Dat tikte extra aan door het verdwijnen van het gemeentehuis in Lobith. Even binnenwippen voor een praatje, een bakje koffie, het waren waardevolle momenten. In Zevenaar, hoe mooi ook, voelt alles vreemd. Soms loopt er een bekende voorbij, meestal zijn het vreemde ambtenaren waar je mee te maken krijgt.” 

Henk: “De fusie met Zevenaar heeft dingen voorgoed laten verdwijnen. Dat is vooral op communicatief gebied merkbaar. In de Rijnwaardense tijd waren de lijnen kort; even een belletje naar een wethouder. En nu: zonder afspraak geen gesprek; de afstand van gemeente, ambtenarenkorps tot inwoners is behoorlijk toegenomen. Je kunt je afvragen hoe noodzakelijk zo’n schaalvergroting is.” 

André: “De kracht van een kleine gemeenschap is onmiskenbaar. Welke omvang een gemeente ook heeft, in de kern is de problematiek identiek en geldt dezelfde regelgeving. Als de overheid zorgt voor een goed gestructureerd ambtenarenkorps, capaciteit wil nog wel eens de bottleneck in kleine gemeenten zijn, kan elke gemeente zichzelf bedruipen. Bezie Spijk. Weliswaar geen gemeente, wel een kleine gemeenschap die kans ziet om grotendeels zelf de problemen op te lossen en zó de leefbaarheid in stand houdt. Petje af.” 

Van een kwinkslag op zijn tijd zijn de mannen niet vies. “Zevenaar kan door de fusie met Rijnwaarden wat omvang betreft een grote gemeente zijn geworden, de bezetting van belangrijke posten als wethouder, interim-burgemeester, toekomstig burgemeester geeft toch een andere indruk. Belinda Elfrink, Hans Winters, Ella Schadd, Peter Putman én Luciën van Riswick komen allemaal van het Gelders Eiland. Wij weten beter, anders zou maar zo de gedachte kunnen ontstaan dat Rijnwaarden Zevenaar heeft overgenomen.”

Douane te slim af
Was de Liemers voor Henk en André onbekend, voor Wim lag de situatie iets genuanceerder. Van afstand kende hij het gebied uit een wat ondeugend verleden. Wie Wim nu het ene na het andere historische feitje hoort oplepelen, bedenkt niet dat deze amateur-historicus een heus smokkelverleden heeft. Wim: "In diensttijd was ik als tankcommandant bij de cavalerie gelegerd op de Lünerburger Heide in Duitsland, een fors militair kamp met een grote welzijnswinkel waar van alles te koop was. Belastingvrij! Je voelt hem al aankomen. Met regelmaat sloeg ik er mijn slag, huishoudelijke artikelen, lp’s, sigaretten en dure parfums van Chanel en Nina Ricci. Maar om nu bij binnenkomst in Nederland invoerrechten te betalen was niet de bedoeling. Een dienstkameraad met familie in de buurt van Kevelaer wist raad. Met regelmaat bezochten we zijn familie en gaven spullen in bewaring. In de weekeinden ‘deed’ ik met mijn lief op het burgerpaspoort een dagje Duitsland, haalde het gekochte op en verstopte alles in de auto. Geen douane die op het idee kwam dat het verliefde stelletje meer aandacht voor smokkelwaar had dan voor elkaar. Ik denk er nog met plezier aan terug.” 

Wim uut Kuuk
Wim, geboren en getogen in Cuijk, werkte 20 jaar bij de gemeente Wijchen en zocht in 1995 een nieuwe uitdaging. Een baan als chef Interne Zaken bij Rijnwaarden werd de volgende stap. Uiteindelijk deed hij als medewerker Publieksdiensten/coördinator dorpsraden net voor de fusie met Zevenaar de deur in Rijnwaarden dicht. 

Was hij al onder de indruk van de geschiedenis en natuur van het gebied, in de loop der jaren is hij nog meer het historisch belang en de landschappelijk kracht en schoonheid ervan gaan ervaren. "Nooit heb ik in geschiedenislessen gehoord over Schenkenschanz, het eiland in de Rijn dat een belangrijke rol in de 80-jarige oorlog heeft gespeeld. Hoogste tijd om die erfenis onder de aandacht te brengen.” Het is dan ook Wim die refereert aan de collectie van Qrien Peet. "In mijn Rijnwaarden-tijd was ik beheerder van die ontzagwekkende verzameling kostbare boeken, die de periode vanaf de Romeinse tijd tot de Middeleeuwen bestrijkt. Peet bracht ook waardevolle kaarten van de steeds veranderende loop van de Rijn uit de Atlas van Blaeu* bijeen. Het doel van Qrien Peet was aandacht voor de belangrijke rol van het Gelders Eiland in de Nederlandse geschiedenis te genereren. Om zich zo goed mogelijk te informeren reisde Peet zelfs naar New York en Parijs om daar schilderijen van de oversteek van de Rijn van Lodewijk XIV op 12 juni 1672 met eigen ogen te bekijken en fotograferen. Saillant detail is dat een replica van deze beroemde oversteek nu in het Dijkmagazijn in Aerdt hangt. Hoewel de collectie formeel het Gelders Eiland niet mocht verlaten, dat is notarieel vastgelegd, is zij nu opgeslagen in het streekarchief in Duiven. Doodzonde dat de verzameling niet onder strikte voorwaarden beschikbaar is voor liefhebbers. Nu ligt ze ergens te verstoffen en heeft niemand er iets aan. In 2022 is het 350 jaar geleden dat Lodewijk 14e de oversteek door de Rijn maakte met als doel Holland te veroveren; een uitgelezen moment om de collectie eens uit de kast te halen.”

Toeristisch Informatie Centrum (TIC)
André, Henk en Wim zijn echte TIC’ers. Hun inzet voor het TIC is niet louter tijdvulling. Ze hebben een missie. Alle drie zijn ze van mening dat het Gelders Eiland ook in de toekomst een toeristische dependance verdient. Zaak dus om het bestaansrecht van TIC zichtbaar te maken. Voorwaarde is doorlopende financiering, losgekoppeld van de regeerperiode om de immer sluimerende onzekerheid over de toekomst te laten verdwijnen. De energie die dan vrijkomt geeft kracht om het toerisme op het Gelders Eiland verder uit te bouwen. Een ding staat als een paal boven water, het TIC speelt voor de gehele Liemers op toeristisch vlak een belangrijke rol. Op steenworp afstand liggen Elten, Emmerich en de Betuwe. Nu al denken TIC/Gelders Eiland na hoe verbinding met HAL12, de toekomstige outlet en Rhederlaag vorm kan krijgen. De rafelrandjes kunnen daarbij een rol spelen.”

Informatie: Toeristisch Informatie Centrum

* Willem Blaeu was een beroemd kaartenmaker uit Amsterdam die vele zeer gedetailleerde kaarten van de hele wereld heeft uitgegeven. Heel bekend in Nederland is de Atlas Maior (Nederlands Grooten atlas).

door José Vleeming