Peppelgraafsweerd werd Kandia

Wandelen op de Kandiadijk is als vertoeven tussen twee uitersten. Aan de ene kant de tegenwoordige tijd met het Gemaal Kandia, op de andere flank de voltooid verleden tijd met ooit het eiland Candia, de Italiaans-Venetiaanse naam voor Kreta. “Waarom een Liemers eiland naar een exotisch Grieks eiland werd vernoemd, heeft naar verwachting te maken met de vierde kruistocht (1202-1204)” zegt Gerard van Hunen.

“In het begin van de dertiende eeuw verwierf handelsstad Venetië het eiland Kreta, noemde het Candia, en vestigde daar haar hoofdstad. Dan vergeten we de tussenliggende eeuwen en belanden in 1669. Het was in dat jaar dat de Turken grote indruk in Europa en kennelijk ook in deze streek maakten met de verovering van het eiland Candia. Volgens de overlevering was het deze overwinning die het pas bewoonde eiland in de (Oude) Rijn de naam Candia bezorgde” aldus Van Hunen. Gerard van Hunen is vrijwilliger bij het Liemers Museum, voorzitter van de Historische kring Duiven-Groessen-Loo en medeauteur van een aantal geschiedkundige boeken.

Wie was de eigenaar?
“Het is een wonderlijk gebied” legt Van Hunen uit “niet alleen door de naamsverandering, ook vanwege het gesteggel over de eigendomsrechten. Het eiland Candia is in 1612 door aanzanding in de (Oude) Rijn ontstaan en kreeg de naam Peppelgraafsweerd om later omgedoopt te worden tot Candia. Wat de eigendomsrechten betreft meenden zowel de hertog van Gelre als de hertog van Kleef het recht van begaan en bevaren te mogen uitoefenen. Dat heeft ertoe geleid dat Candia tot 1648 een soort niemandsland was. In dat jaar kregen twee Arnhemse heren van statuur het lumineuze idee om aan de beide hertogdommen de erfpacht over het eiland te vragen. Dat lukte en van de daaropvolgende 130 jaar is weinig meer bekend dan dat het eiland in cultuur werd gebracht en vervolgens verpacht.”**

De Drie Gasthuizen
“We slaan opnieuw een dikke honderd jaar over en belanden in 1776, waarin het eiland door de toenmalige eigenaar, gravin van Bylandt, voor ƒ 35.000,-- werd verkocht aan het Sint Peters Gasthuis in Arnhem. In 1990 kwamen de restanten van wat inmiddels als Kandia werd geschreven in handen van Bureau Beheer Landbouwgronden (BBL). Daarmee kwam een eind aan het 214 jaar durende bezit van het St. Peters Gasthuis. Het nog altijd bestaande Sint Peters Gasthuis dateert uit de tweede helft van de veertiende eeuw en is een van de oudste, nog bewaard gebleven panden in Arnhem. In 1855 gingen het Sint Peters Gasthuis, het Sint Catharinae Gasthuis en het Sint Anthonie Gasthuis op in de Drie Gasthuizen. Het hoofdkantoor van de DrieGasthuizenGroep is in het Sint Peters Gasthuis aan de Rijnstraat gevestigd.

Nauwelijks tastbare herinnering
Behalve een straatnaam (Kandiadijk), een gemaal (Gemaal Kandia) een school (Candea) en een boerderij herinnert niets meer aan het eiland (C)Kandia. De klei- en zandwinning halverwege de vorige eeuw luidden het einde van Candia in met als sluitstuk de aanleg van de tunnel voor de Betuweroute. Het huidige Kandia, eigendom van Staatsbosbeheer, is uitgegroeid tot een prachtig natuurgebied waarin de bever zich wonderwel thuis voelt, de kamsalamander er onderdak heeft gevonden en reeën, hazen, vossen en ’s winters klapeksters er permanent wonen. “Het is een bijzonder gebied geworden door de rustige ligging en de aanwezigheid van zowel natte als droge gebieden” licht Gerrit Kolenbrander, regio-coördinator Gelderland bevers en otters toe. Helaas zien sommige hondenliefhebbers het als prima uitlaatplek voor hun viervoeters. “Het zou mooi zijn als ze daarbij iets meer rekening willen houden met de rust en veiligheid voor de wilde dieren in dit unieke gebied.”

door José Vleeming

** De laatste pachter was de familie Reijers. In verband met de Operatie Market Garden op 17 september 1944 kreeg de familie het bevel Candia te verlaten. In de nacht van 17 – 18 oktober 1944 werd de boerderij door brand verwoest.”