Fort Pannerden: spannend en verrassend

Hij ontmoette zijn tweede grote liefde op latere leeftijd. Uitgewerkt en op zoek naar een nieuwe invulling nam hij een kijkje op de open dag van de bouw. Het was juni 2009. In Fort Pannerden was aannemer Heijmans bezig met een grote restauratie.

“Het klikte meteen tussen het fort en mij en stante pede besloot ik in te gaan op de vraag om vrijwilliger te worden. Had het fort me onmiddellijk in zijn greep, de drive om met een sneltreinvaart een half leven desinteresse voor geschiedenis goed te maken, was zo mogelijk nog groter.”

Randvakken
Johan Kip gaat als vrijwilliger aan de slag. “Wat tijdinvestering betreft liep het meteen giga uit de hand. Dat kon toen ook; mijn vrouw had haar eigen werk en zag niet altijd hoeveel tijd en energie ik in dit ‘liefje’ investeerde. Vaak was ik op het fort aanwezig om rondleidingen te geven en te klussen; in zo’n pand is altijd wel wat te doen. Daarnaast deed ik archiefonderzoek, ging ervoor naar het Rijksarchief in Den Haag, het Gelders Archief in Arnhem of dook in de analen van het NIMH (Nederlands Instituut voor Militaire Historie). Waar die power ineens vandaan kwam, ik weet het niet. Op de middelbare school waren geschiedenis en aardrijkskunde in mijn beleving wat van die randvakken, die je moest volgen; ik had er niets mee. En ineens zag ik het ‘licht’. Terugkijken is niet zinvol, maar toch. In mijn jonge jaren had ik voor een studie geschiedenis moeten kiezen in plaats van me te verdiepen in techniek. Nu lijkt het wel of ik al die jaren met tegenzin heb gewerkt, niets is minder waar, ik had het super naar mijn zin bij Kema, eerst als laborant, later als onderzoeker.”

Geen oorlogsgeweld
Door zijn intensieve betrokkenheid bij het fort heeft Johan de ontwikkeling ervan nauwgezet gevolgd. “Het staat er puntgaaf bij en wordt door 3 vaste krachten en 70 vrijwilligers goed verzorgd. Dat is weleens anders geweest.” In het kort schetst Johan de geschiedenis van het verdedigingswerk dat tussen 1869-1871 werd gebouwd. Het primaire doel was het zekeren van de watertoevoer naar de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De tweede gedachte was om vijandelijke schepen uit het oosten tegen te houden. De eerste en tweede wereldoorlog volgden en hoewel er tijdens beide oorlogen manschappen gelegerd waren, is het fort nauwelijks betrokken geweest bij militaire operaties. Jaren vergleden en ineens was het eind negentiger jaren. Staatsbosbeheer was eigenaar geworden en had het beheer neergelegd bij een stichting. De betrokkenheid van die beheersstichting was niet helemaal naar genoegen en het fort raakte verder in verval.”

Krakers waren de baas
Het werd het jaar 2000, het jaar van de krakers. Maar liefst zes jaar woonden ze er tot 7 november 2006, de dag waarop de toenmalige burgemeester van Lingewaard met veel machtsvertoon het fort liet ontruimen. Johan glimlacht als hij vertelt dat het fort ondanks bewaking binnen tien dagen opnieuw door een groep van zo’n 100 krakers in bezit werd genomen. “In die tijd was je voor of tegen de krakers. Velen spraken er schande van. Voor mij was hun daad er een van grote waarde. Natuurlijk was de woonbehoefte het primaire doel, maar het opbouwen van druk om het fort te redden was het tweede streven en dat is gelukt. De politiek had een schop onder de kont nodig om de ogen te openen. Kennelijk kwam de interventie van de krakers op het juiste moment. Het lukte de toen net aangestelde burgemeester Harrie de Vries (2007-2012) om de krakers te laten vertrekken. Overigens wel met de belofte dat de gemeente geld voor restauratie zou vrijmaken. Het was er een bende toen de illegale bewoners weg waren. Containers vol troep zijn afgevoerd. Behalve rommel lieten ze ook iets moois na. De mozaïekvloer vol symbolen en de bijzondere wc’s behoren nog steeds tot onze highlights.”

Interactief
Hoe gaat het nu met het fort? “Heel goed. Tussen 2011 en nu hebben maar liefst 55.000 mensen het fort bezocht. Vorig jaar was financieel gezien een topjaar. Eerst haalden we zelf via fondsenwerving één miljoen euro binnen; de provincie heeft dat bedrag verdubbeld. Een mooi bedrag om het fort een eigentijdse uitstraling te geven. We zijn trots op onze nieuwe website die moet prikkelen en uitnodigen om het fort te bezoeken. Het fort is meer dan 140 jaar oud, maar moet mee in de vaart der volkeren. De moderne bezoeker is niet meer tevreden met louter rondleidingen. Interactieve programma’s, een uitdagend spel, mooie verhalen, daarmee proberen we de bezoeker van nu te interesseren.
Behalve de website en een interessant programma hebben we twee heuse Aziatische tuk tuks aangeschaft. Dichtbij parkeren is niet toegestaan omdat het fort midden in het natuurgebied De Klompenwaard ligt. De Klompenwaard heeft een Natura 2000 status en dat betekent bescherming van de natuur. Voor auto’s is geen plek.”

Levende ansichtkaart
Het fort bezoeken zonder van het spectaculaire uitzicht te genieten zou een misser zijn. Duitsland, de Betuwe, Montferland, Rijk van Nijmegen, de Veluwezoom, de Liemers, maar ook het Pannerdens Kanaal, de Rijn en de Waal, je blijft je eraan vergapen als ware het een levende ansichtkaart.
Iedereen die het fort wil bezoeken, kijkt het beste even op de website voor de openingstijden. Als bij een rondleiding Johan Kip de gids is, is het bezoek bij voorbaat al een succes.
door José Vleeming